Περικλής Παυλίδης - “Η ΓΝΩΣΗ ΣΤΗ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ”

“Η ΓΝΩΣΗ ΣΤΗ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ”

Στο βιβλίο του αυτό ο συγγραφέας καταπιάνεται με το κεφαλαιώδες ζήτημα της σύζευξης μεταξύ γνώσης και εργασίας. Ο Π. Παυλίδης πραγματεύεται τη μεταβολή της θέσης που κατέχει η γνώση στην κοινωνική ολότητα κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης και ωρίμανσης της τελευταίας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στην εξέταση των αντιφάσεων που χαρακτηρίζουν τη μετατροπή της γνώσης σε άμεση παραγωγική δύναμη εντός της σύγχρονης κεφαλαιοκρατίας, καθώς και στην ανίχνευση της σημασίας που δύνανται να αποκτήσουν η γνώση και η μόρφωση στην κοινωνία της χειραφετημένης εργασίας. Ως εκ τούτου τα ζητήματα της γνώσης και της μόρφωσης, στο βαθμό που συνδέονται με τις ουσιώδεις αντιφάσεις και τάσεις της κοινωνικής εξέλιξης, αποκτούν εξαιρετική κρισιμότητα για τη σύγχρονη κοινωνική επιστήμη και φιλοσοφία και κυρίως για τα εγχειρήματα θεωρητικής αναζήτησης εναλλακτικών κοινωνικών προοπτικών. Παραθέτουμε τον πρόλογο του συγγραφέα:

Περικλής Παυλίδης

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η συζήτηση για τα ζητήματα της γνώσης, δηλαδή για την επιστημονική έρευνα και την εκπαίδευση, καθώς και για τους θεσμούς που συνδέονται με αυτές, αφορά στις προοπτικές της ανθρωπότητας, στη διερεύνηση των δυνατοτήτων και τάσεων που επιτρέπουν την αλλαγή, εξέλιξη, ανάπτυξη της ανθρώπινης κατάστασης. Και είναι γεγονός ότι ο σύγχρονος κόσμος αλλάζει δυναμικά ως συνέπεια των πρωτόγνωρης κλίμακας διαδικασιών παραγωγής, μετάδοσης και εφαρμογής γνώσεων. Όλο το περιβάλλον μας συνιστά αντικειμενοποίηση γνώσεων, δίνοντας την αίσθηση ότι κινούμαστε προς τη διαμόρφωση μιας «κοινωνίας της γνώσης». Παρά ταύτα, ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής, έχοντας υποστεί ποικίλες μεταμορφώσεις, παρέμεινε ταυτόσημος με τα ειδοποιά, ουσιώδη χαρακτηριστικά του, πράγμα που με ζοφερό τρόπο μαρτυρεί η σύγχρονη, παγκόσμια, απρόβλεπτων διαστάσεων και συνεπειών οικονομική κρίση. Η φρενήρης πορεία σε πλανητική κλίμακα της κεφαλαιοκρατικής αγοράς, υποστηριζόμενη από την ευρέως υλοποιούμενη νεοφιλελεύθερη στρατηγική του πολυεθνικού κεφαλαίου κατέληξε σε ένα τεράστιο φιάσκο. Όξυνε τον διεθνή ανταγωνισμό, ενίσχυσε στο έπακρο τη συγκέντρωση πλανητικών πόρων σε μια χούφτα πολυεθνικών ομίλων, υπονόμευσε αποφασιστικά τη διατροφική ασφάλεια ολόκληρων λαών, υποβάθμισε ή κατήργησε όλα τα κοινωνικά αγαθά και υπηρεσίες, συρρίκνωσε τους θεσμούς κοινωνικής προστασίας, οδήγησε εκατομμύρια ανθρώπων στην εργασιακή επισφάλεια και στο κοινωνικό περιθώριο, επέφερε καταστροφικές, πιθανόν μη αναστρέψιμες, μεταβολές στο περιβάλλον. Οι σύγχρονες μορφές εκμετάλλευσης της εργασίας επέτειναν στο έπακρο την αβεβαιότητα του κοινωνικού βίου, διαβρώνοντας τον ανθρώπινο ψυχισμό, φθείροντας και παραμορφώνοντας την κοινωνική συνείδηση. Οι ανεξέλεγκτες πλέον δυνάμεις της αγοράς, με ηγεμονικές αυτής του χρηματιστικού κεφαλαίου, δεν επιχειρούν απλώς να μας γυρίσουν σε κάποιας μορφής «laissez-faire» του παρελθόντος, παρά μας οδηγούν σε μια πρωτόγνωρη, εξαιρετικά επικίνδυνη κατάσταση γενικευμένης αποξένωσης, παρακμής των κοινωνικών δεσμών, της ίδιας της κοινωνικότητας των ανθρώπων. Και ενώ αρκετοί διανοούμενοι έσπευσαν να αποκηρύξουν τις μεγάλες αφηγήσεις, να παραιτηθούν από τη σύζευξη γνώσης και χειραφετικής πράξης, στο ιστορικό προσκήνιο παρέμεινε κυρίαρχη μία αφήγηση, ένας καθολικός τρόπος νομιμοποίησης κάθε ύπαρξης, υλικής και ανθρώπινης: η διαδικασία μετατροπής της σε εμπόρευμα και υπηρέτησης υπό αυτή την ιδιότητα της κερδοφορίας του κεφαλαίου. Άλλωστε η πλέον αδυσώπητη πλευρά της παγκόσμιας κρίσης είναι αυτή που μας θυμίζει ότι και ο άνθρωπος, ως φορέας του εμπορεύματος «εργασιακή ικανότητα», δεν έχει καμία κοινωνική σημασία από μόνος του, ακριβώς ως άνθρωπος, παρά αποκτά τέτοια στο βαθμό που δύναται να έχει ανταλλακτική αξία. Γι’ αυτό και όταν καθίσταται περιττός για την εμπορευματική οικονομία (πράγμα που σήμερα συμβαίνει κατά κόρον) καθίσταται και κοινωνικά περιττός. Την ίδια στιγμή, η παρατηρούμενη σύζευξη γνώσης και εργασίας σηματοδοτεί την εμφάνιση νέων χαρακτηριστικών της τελευταίας, τη διαμόρφωση δυνατοτήτων ριζικής αλλαγής του περιεχομένου της, των ιδιοτήτων του υποκειμένου της, καθώς και των αναγκαίων κοινωνικών σχέσεων εντός αυτής. Η γνώση ως αποφασιστικός παράγων της εργασίας και ευρύτερα της κοινωνικής ζωής προϋποθέτει την ύπαρξη ανθρώπων που μορφώνονται πολύπλευρα, σκέπτονται πρωτότυπα, συνεργάζονται συντροφικά και δραστηριοποιούνται δημιουργικά. Αυτή όμως η αισιόδοξη οπτική της «κοινωνίας της γνώσης» βρίσκεται σε κραυγαλέα αντίθεση προς τον κόσμο της καθολικής αγοραπωλησίας πολιτισμικών ικανοτήτων και αγαθών, της πραγμοποίησης εκάστης προσωπικότητας, του κοινωνικού ανταγωνισμού και της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Εξετάζοντας λοιπόν τα παραπάνω φαινόμενα και τάσεις καλούμαστε να δούμε πέραν των ορίων του κυρίαρχου τρόπου παραγωγής, να ανιχνεύουμε τη μορφή κοινωνικής οργάνωσης που συνάδει ουσιωδώς προς τον υπό διαμόρφωση νέο χαρακτήρα της εργασίας. Ως εκ τούτου, η συζήτηση για την κοινωνία της γνώσης αφορά, πρωτίστως, στην εξέταση των αντιφάσεων της εργασίας και στη διερεύνηση των προϋποθέσεων και δυνατοτήτων χειραφέτησής της. Ένα τέτοιο εγχείρημα εγγράφεται στις κατεξοχήν κριτικές πρακτικές της κοινωνικής θεωρίας και φιλοσοφίας, οι οποίες συναρτώνται προς την αποκάλυψη των κυρίαρχων αντιφάσεων του παρόντος, των προοπτικών και τρόπων επίλυσής τους, συμβάλλοντας, τοιουτοτρόπως, στη διαμόρφωση του κοινωνικού ιδεώδους, της ιδεατής, προτρέχουσας σύλληψης του κοινωνικού μέλλοντος και συνεπώς στη συγκρότηση του ύψιστου, στρατηγικού σκοπού της κοινωνικής, μετασχηματιστικής δραστηριότητας. Στο βιβλίο αυτό πρόκειται να πραγματευτούμε τη σημασία της γνώσης στη διαλεκτική της κοινωνικής εξέλιξης με έμφαση στη μελέτη των αντιφάσεων που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες τάσεις προς την «κοινωνία της γνώση», καθώς και στην ανίχνευση των προοπτικών που δημιουργούνται από αυτές. Κρίνουμε σκόπιμο να δηλώσουμε, εκ προοιμίου, ότι η κριτική θεωρητική εξέταση του αναφερθέντος θέματος, καθώς και όλων των κρίσιμων κοινωνικών ζητημάτων, έχει εξόχως πρακτική σημασία· στο βαθμό που είναι διεισδυτική, που προάγει την κατανόηση της κοινωνικής πραγματικότητας, δύναται να φωτίζει και να υποστηρίζει το κοινωνικό πράττειν, πρωτίστως την πρακτική δραστηριότητα της κοινωνικής αλλαγής. Για να είμαστε λοιπόν πρακτικοί στις σύγχρονες καταστάσεις θα πρέπει να υπερβούμε τον ορίζοντα της εμπειρικά δοσμένης εικόνας των πραγμάτων, του άμεσα βιωμένου «εδώ και τώρα» των γεγονότων, να στοχαστούμε δηλαδή θεωρητικά, να δούμε πέραν του κυρίαρχου κόσμου.

Περικλής Παυλίδης

Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2011