ΑΛΕΚΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ: ΤΟ ΣΚΙΑΧΤΡΟ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝΙΣΜΟΥ

ΑΛΕΚΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ: ΤΟ ΣΚΙΑΧΤΡΟ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝΙΣΜΟΥ

ΗΤΤΑ ΚΑΙ ΔΥΣΦΗΜΗΣΗ ΤΗΣ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ δημοσιεύει σήμερα (πενήντα χρόνια από το θάνατο του Ιωσήφ Βισσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι (ΣΤΑΛΙΝ), ένα άρθρο του ΑΛΕΚΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ σχετικά με το φαινόμενο του Σταλινισμού. Είναι γεγονός ότι εκατοντάδες σελίδες γράφτηκαν για να ξορκίσουν το "σταλινισμό" και μαζί του την επαναστατική αναγκαιότητα, αφήνοντας φυσικά στο απυρόβλητο την κυριαρχία του μικροαστικού στοιχείου επί της Οκτωβριανής επανάστασης και τα εκμεταλλευτικά χαρακτηριστικά που ανέπτυσσε αναιρώντας σιγά - σιγά όσα είχε διακηρύξει. Η Οκτωβριανή επανάσταση ήταν το πρώτο ουσιαστικά εγχείρημα μετάβασης σε μία κοινωνία απελευθερωμένη από ταξική εκμετάλλευση. Τα πρώτα χρόνια της, ήρθαν στο προσκήνιο πρωτόγνωρες μορφές κοινωνικής χειραφέτησης. Στο χώρο παραγωγής, οι εργοστασιακές επιτροπές διεκδικούν όχι μόνο τον έλεγχο αλλά και την ίδια τη διεύθυνση. Τα Σοβιέτ σηματοδοτούν για πρώτη φορά τη δυνατότητα οικοδόμησης της άμεσης εργατικής δημοκρατίας νέου τύπου αντικαθιστώντας την αστική δημοκρατία με την εργατική αυτοδιεύθυνση. Διαλύεται ο αστικός στρατός. Σπάει το προκάλυμμα της δήθεν ανεξάρτητης δικαιοσύνης. Δημιουργείται το ενιαίο σχολείο εργασίας που συνδέει τη διαδικασία της μάθησης με την κοινωνική ζωή. Γίνονται βήματα στο θέμα της ισότητας των γυναικών. Ωστόσο, η εθνικοποίηση δεν αναιρεί τις εμπορευματικές σχέσεις που αναπαράγονται. Η κρατική ιδιοκτησία δεν καταργεί την ουσία των παραγωγικών σχέσεων. Ο ταιηλορισμός, η βαθμιαία εισαγόμενη μονοπρόσωπη διεύθυνση, η διαιώνιση της διαίρεσης πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας, η θεοποίηση του πλάνου, η απόλυτη υποταγή στο κριτήριο της παραγωγικότητας, ήταν στοιχεία που συνηγορούσαν στη διατήρηση των εκμεταλλευτικών σχέσεων.

Έτσι, ένα νέο κρατικοκομματικό στρώμα, μια ιδιότυπη άρχουσα τάξη άρχισε να δημιουργείται, η οποία δεν είχε ιδιόκτητα μέσα παραγωγής, είχε όμως ειδικές σχέσεις με αυτά μέσω του κρατικού μηχανισμού που ενδυναμωνόταν αντί να απονεκρώνεται. Δημιουργείται ένα κράτος ιστορικά ανέκδοτο με διαταραγμένα τα καπιταλιστικά χαρακτηριστικά και χωρίς ιστορική προοπτική. Οι σχέσεις κομμουνιστικού προσανατολισμού μετατρέπονται σε άδειο κέλυφος και προσαρμόζονται στις ανάγκες της νέας ιδιότυπης άρχουσας τάξης προκειμένου να διατηρήσει και ενισχύσει την ηγεμονία της απέναντι στην εργατική τάξη και ιδιαίτερα απέναντι στην επαναστατική πλευρά της. Ακριβώς αυτό ερμηνεύει τους εμφύλιους σπαραγμούς και τη διαφορετικότητα στη συμπεριφορά του βασικού κορμού του πάλαι ποτέ Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ. Πάνω σε αυτήν τη βάση εδράζεται και η μεταβαλλόμενη πρακτική του Στάλιν. Οι γενικοί ύμνοι λοιπόν του ΚΚΕ στο Στάλιν μπορεί να εδράζονται σε αναμνήσεις του χθες, στην ουσία όμως αποτελούν ύμνους σε ένα ιδιότυπο εκμεταλλευτικό καθεστώς που η ιστορική του κατάληξη δεν μπορούσε να ήταν άλλη, αποτελούν ύμνους στην μικροαστική ηγεμονία. Η επικράτηση του "σταλινισμού" ήταν στην ουσία ήττα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αντίθετα, η προσέγγιση της Οκτωβριανής Επανάστασης από τη σκοπιά των μελλοντικών επαναστάσεων και η κριτική προσέγγιση ενός πειράματος που έμεινε στη μέση για να μεταλλαχθεί σιγά αλλά σταθερά σε δυσφήμιση για οποιαδήποτε απελευθερωτική προσπάθεια συμβάλλουν στη δράση όσων θεωρούν πως η κομμουνιστική απελευθέρωση του ανθρώπου δεν είναι στοίχημα αλλά αναγκαιότητα.

(Πάνω στο άρθρο αυτό μπορούν να υπάρξουν - και υπάρχουν κι από την πλευρά μας - ενστάσεις και αντιρρήσεις. Ας κουβεντιάσουμε λοιπόν).

"Με βαθύτατη οδύνη, η Κεντρική Επιτροπή ανακοινώνει ότι στις 5 Μάρτη του 1953 και ώρα δέκα παρά δέκα, ο πρόεδρος του συμβουλίου υπουργών της ΕΣΣΔ, Ιωσήφ Βισσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι (Στάλιν), πέθανε". Με αυτή τη λιτή ανακοίνωση προς το σοβιετικό λαό και την παγκόσμια κοινότητα ανακοινωνόταν ο θάνατος ενός ηγέτη που επί 30 χρόνια, από το 1924, κρατούσε τα ηνία της ΕΣΣΔ και που επί 50 χρόνια, από το 1903, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στο κομμουνιστικό κίνημα. Από τότε πέρασαν 50 χρόνια. Τις μέρες που πέρασαν, ο ελληνικός και διεθνής τύπος αφιέρωσαν μακροσκελή άρθρα. Στα άρθρα ανάλυσης, μέσω του Στάλιν επιχειρείται μία αποτίμηση των χωρών που ονομάστηκαν "χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού" από τη σκοπιά υπεράσπισης του καπιταλιστικού συστήματος, ως του μόνου που "εναρμονίζεται με την ανθρώπινη φύση". Ρηχοί μα και σοβαροί αστοί αναλυτές, επιστρέφουν στο παρελθόν, σε αυτό που νομίζουμε πως δεν αλλάζει, για να το προσαρμόσουν στις δικές τους επιδιώξεις. Γιατί εκείνοι ξέρουν πως το παρελθόν είναι στην ουσία το πιο ευμετάβλητο. Σε αυτό επιστρέφουν για να το αλλάξουν, μετατρέποντάς το σε πλατφόρμα εκτόξευσης για το δικό τους μέλλον.

Γι΄ αυτό δεν διστάζουν: "Το γεγονός ότι ο Κιμ Γιονγκ Ιλ (πρόεδρος της Β. Κορέας) όσο και ο Σαντάμ Χουσεϊν αποτελούν πολιτικά τέκνα του Στάλιν είναι αδιαμφισβήτητο", πληροφορεί τους αναγνώστες της η Γουόλ Στριτ Τζέρναλ. "Τον τελευταίο μισό αιώνα, η Αριστερά φοβάται ένα μεγάλο όραμα για την ανθρωπότητα, καθώς ανησυχεί πως θα ξυπνήσει μνήμες Στάλιν. Υπάρχει ο φόβος ότι... κάθε στόχος πιο φιλόδοξος από τη σταδιακή μεταρρύθμιση θα οδηγήσει σε αιματοχυσία" συνεχίζει ο Γκάρντιαν. Γέννημα του Στάλιν λοιπόν ο Σαντάμ, μεταρρύθμιση λοιπόν - απροσδιόριστη μάλιστα - και όχι επανάσταση, γιατί ο...σταλινισμός καραδοκεί.

Πιο σοβαρή οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς θεωρούν πως "ο κομμουνισμός είχε δύο δομικά ελαττώματα". Πρώτον, πως "είναι αδύνατο για μία επανάσταση να επιβάλει νέες βιώσιμες κοινωνικές δομές, καθώς αυτές είναι προϊόντα της ιστορίας", και δεύτερο δομικό ελάττωμά του "είναι η έλλειψη εναλλακτικής πρότασης για το τι θα διαδεχτεί την ιδιοκτησία και τις αγορές". Με το πρώτο, στη γενίκευσή του, οδηγούνται στην αυτοδιάψευση από τις ίδιες τις αστικές επαναστάσεις. Το δεύτερο δομικό ελάττωμα δεν ανταποκρίνεται στα πολιτικά και επιστημονικά δεδομένα αφού, σύμφωνα με τον Μαρξ, η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας αντικαθίσταται από την κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, η αγορά καταργείται, το κέρδος επομένως καταργείται και η σχεδιασμένη παραγωγή βασίζεται στην κάλυψη των ιστορικά διαμορφούμενων αναγκών του ανθρώπου-δημιουργού. Και ακριβώς γι΄ αυτό, η ίδια εφημερίδα θεωρεί πως "τέτοιες συμφωνίες είναι ρεαλιστικές για μικρές ομάδες, ο Μαρξ όμως δεν εξήγησε ποτέ πώς θα γινόταν πραγματικότητα σε πολυπληθείς κοινωνίες... Εκατομμύρια άνθρωποι δεν μπορεί να μετέχουν σε ατέλειωτες συζητήσεις... Οι σοσιαλδημοκράτες του 20ού αιώνα αντιλήφθηκαν καλύτερα από τον Μαρξ τις αρετές και τα ελαττώματα της ιδιοκτησίας. Ετσι, το σημαντικότερο δίδαγμα από το κομμουνιστικό πείραμα είναι ότι οι μεταρρυθμιστές δεν μπορούν να αγνοούν τη σοφία της παράδοσης χτίζοντας πάνω στις υπάρχουσες δομές αντί να τις κατεδαφίζουν...".

Οι προσεγγίσεις αυτές αλληλοπλέκονται με εύπεπτα άρθρα τα οποία κάνουν λόγο για είκοσι ή τριάντα εκατομμύρια νεκρούς από το σταλινικό καθεστώς, για μόνιμη και διαρκή τρομοκρατία από έναν αιμοσταγή και δολοπλόκο ηγέτη, ο οποίος ανέκαθεν ήταν έτσι. Από το "γιο ενός αλκοολικού ιερωμένου", που σκόρπιζε τον τρόμο σε ένα καθεστώς που ταυτίζεται, κατά τους αρθρογράφους με την κομμουνιστική κοινωνία, η οποία "αυτά και όχι άλλα χαρακτηριστικά μπορούσε να έχει".

Είκοσι εκατομμύρια νεκροί από το Στάλιν και άλλα είκοσι στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν αφήνουν και πολλά... λογικά περιθώρια για το μέλλον της τότε... υπόλοιπης ΕΣΣΔ. Το κυριότερο όμως είναι ότι αθροίζουν τα θύματα των δύο εμφυλίων πολέμων μεταξύ 1918 με 1930, των δύο λοιμών που έπληξαν μεταξύ 1922 και 1936 την ΕΣΣΔ με τα υπαρκτά θ΄ύματα του σοβιετικού καθεστώτος κυρίως της περιόδου 1933-1937. Ολα μαζί τα υπερδιογκώνουν, και με τον τρόπο αυτό δεν επιτρέπουν τη σωστή εξαγωγή των απαραίτητων συμπερασμάτων.

Τέλος, προσδίδοντας μόνιμα αποκρουστικά χαρακτηριστικά στο Στάλιν, δεν επιτρέπουν την ερμηνεία της μετατροπής ενός επαναστάτη της περιόδου 1903-1920, όπως ήταν ο Στάλιν, με αμέτρητες πράξεις αυτοθυσίας και στερήσεων, σε έναν πολιτικό με αστικά χαρακτηριστικά που δρούσε επί του λαού. Αρνούνται έτσι πως η συνείδηση του ανθρώπου αλλάζει ιστορικά και κοινωνικά αφού στον άνθρωπο "κοινωνικό ζώο" δεν είναι η μόνιμη και άνωθεν διαμορφωμένη συνείδησή του που καθορίζει την κοινωνική του συμπεριφορά, αλλά η κοινωνική του ύπαρξη που καθορίζει τη συνείδησή του.

14/03/2003